Tại sao vậy? Bởi tri thức, bản chất luôn thuộc về cái đã qua. Bạn chỉ có thể gọi một điều là “biết” khi nó đã xảy ra rồi. Kinh nghiệm chỉ thành hình sau khi sự việc đã khép lại. Thông tin chỉ ghi vào ký ức khi khoảnh khắc sống đã bị bỏ lỡ. Thế nên, tri thức không bao giờ chạm được vào hiện tại. Nó chỉ là cái bóng. Và nếu bạn sống bằng bóng, thì làm sao bạn có thể gặp được ánh sáng?
Tri thức còn có một thói quen nguy hiểm là nó đóng khung thực tại. Khi bạn biết một điều gì, bạn lập tức gán nhãn cho nó. Một bông hoa, bạn gọi nó là “hoa hồng”, rồi bỏ qua mùi hương đang lan tỏa, màu sắc đang rung động, sự sống đang bừng nở. Bạn nghĩ rằng bạn đã biết, nhưng thực ra, bạn vừa đánh mất cơ hội được thấy hoa bằng đôi mắt trong trẻo.
Một người bạn gặp, bạn dán lên họ vô vàn nhãn dán từ ký ức: “người này tốt”, “người kia xấu”, “anh ta thế này”, “cô ta thế kia”. Và thế là bạn không bao giờ thấy được con người thật đang sống động trước mặt. Bạn chỉ thấy họ qua màn sương của tri thức chết.
Hành trì như thế nào gọi là thiện tri thức?
Ảnh minh họa.
Tri thức giống như một bảo tàng. Trong đó có vô số hiện vật quý giá, nhưng tất cả đều đứng im. Bạn có thể ngắm, có thể phân tích, có thể ca ngợi, nhưng bạn không thể uống nước từ con suối đã hóa thạch trong bảo tàng.
Cũng vậy, bạn không thể sống động nếu chỉ dựa vào những gì đã hóa đá trong ký ức. Sự sống không chịu nằm trong bảo tàng. Nó là dòng suối tươi mới, luôn chảy, luôn biến đổi. Chỉ khi bạn bước ra khỏi bảo tàng, bạn mới có thể uống một ngụm nước mát lành.
Người ta thường nhầm lẫn tri thức với trí tuệ. Tri thức là những điều gom góp từ bên ngoài; trí tuệ là ánh sáng bừng lên từ bên trong. Tri thức đóng lại, trí tuệ mở ra. Tri thức làm bạn nặng nề, trí tuệ làm bạn nhẹ nhõm. Tri thức khiến bạn lập tức nghĩ “tôi biết rồi”, trí tuệ thì luôn thì thầm “hãy nhìn thêm nữa”. Và bạn chỉ có thể chạm tới trí tuệ khi dám đặt tri thức sang một bên, như đặt một cuốn sách xuống để ngẩng mặt nhìn bầu trời.
Khi ôm giữ tri thức, bạn tưởng mình đang sống, nhưng thật ra, bạn đang ngủ trong mồ. Những câu chữ cũ kỹ, những định nghĩa khô khan, những kinh nghiệm đã xong chúng là nấm mồ được sơn phết bóng bẩy. Nhưng sống động thì không nằm ở đó. Sống động là khi bạn bước ra khỏi nghĩa trang, ngẩng mặt đón gió, và để cho từng hơi thở dẫn bạn vào sự mới mẻ chưa từng biết.
Để sống thật sự, hãy dùng tri thức như đôi dép đi xong thì bỏ lại bên ngoài. Đừng đem dép lên giường, cũng đừng mang dép vào cõi mộng. Hãy đi chân trần vào hiện tại. Để từng tế bào được chạm đất, để từng giây phút được chạm vào sự sống chưa từng có trong sách vở. Chỉ khi ấy, bạn mới không bị tri thức chôn vùi. Chỉ khi ấy, bạn mới thật sự biết thế nào là sống.
Pháp Nhật